Meer dan 1.500 zijn ervan gemaakt, in heel Nederland, en ieder archief heeft ze wel in de collectie: dorpsfilms van de Enschedese zakenman Johan Adolfs. Het zijn films waarvan je het verloop kent, zonder ze te bekijken. Steeds dezelfde beelden van huisvrouwen die hun ramen lappen, kinderen die haasje-over spelen en een eindeloze parade van het lokale verenigingsleven. Ze duren al gauw een uur, zijn zonder geluid bewaard gebleven, en in hun soort dus bepaald niet uniek. En toch kozen we ervoor om afgelopen jaar juist deze films voor het voetlicht te brengen op BrabantinBeelden. Voorlopig resultaat: tientallen teruggevonden films, waaronder onbekende, alle Brabantse dorpsfilms op een kaart, een podcast en veel aandacht van media en publiek.
In februari 2022 gingen we van start. Niet met een zoektocht in stilte, maar met een oproep via onze website en social media. Ook benaderden we andere Brabantse archieven en heemkundekringen. De dorpsfilms die al in het verleden hun weg naar een archief of vereniging vonden, liggen namelijk fysiek verspreid over de provincie. Digitaal zijn ze nu door ons samengebracht.
Publiek activeren
Veel dorpsfilms hebben hun dorp echter nooit verlaten. Ze werden halverwege de vorige eeuw gemaakt in de kleinere plaatsen. Iedereen kwam wel even in beeld en kocht een kaartje om zichzelf én de buurvrouw op het witte doek te bewonderen. TV bestond nog nauwelijks en bewegend beeld was alleen voor filmsterren. Of zoals het Boxmeers weekblad het in 1951 verwoordde: ‘Zal Haps het nieuwe Hollywood worden?’ De dorpsfilm was een lokale film, gemaakt om lokaal te bekijken. Een filmcollectie zoals wij er nu van maken, is het nooit geweest.
De enige kopie, een 8mm-filmrol, werd verkocht aan de harmonie of een andere plaatselijke club. Die vertoonde deze nog een aantal keer en bracht de film later uit op VHS en dvd. Het origineel belandde in een schoenendoos of achterin een kast. Veel ging verloren. Pas door onze oproep realiseerden sommigen zich dat ook hún dorpsfilm Brabants erfgoed is geworden en buiten het dorp van waarde is. Ze zochten contact met ons en ook deze ‘onbekende’ films staan nu op de website.
In de media
In de maanden na de oproep hebben we tientallen films opgehaald, gedigitaliseerd en beschreven en veel tips opgevolgd. We maakten een thema Dorpsfilms vol verhalen met en over de films, en een kaart met daarop alle verzamelde Brabantse dorpsfilms gepind. Dat laatste naar Gronings voorbeeld.
BN DeStem belde, Omroep Brabant kwam langs, laat op de avond waren we te horen op NPO Radio 5 en vroeg in de ochtend op Radio 4. Volop media-aandacht, zowel voor de oproep als het resultaat. En daaruit voortvloeiend: veel bezoekers en interactie op de website en social media. De stille beelden van stille straten waarin de melkman zijn ronde maakt, de kerk alom aanwezig is en dorpsbewoners hun stoepje schoonvegen, spreken kennelijk tot de verbeelding van velen.
Nieuwe films en nieuwe toepassingen
Deze films bewaren, tonen en beschikbaar stellen is al mooi, maar ze lenen zich voor zoveel meer. Zo maken het Gelders Archief en Omroep Gelderland Ons Dorp en hebben wij deze zomer een podcast-special van Het Geheugen van Brabant gemaakt, die volledig in het teken van de Brabantse dorpsfilms staat. Met originele audiofragmenten, interviews met betrokkenen en een mini-hoorspel door studenten aan de Koningstheateracademie in ‘s-Hertogenbosch.
Er zijn nog meer van deze films te ontdekken, beelden te bekijken, mensen te spreken, verhalen te vertellen en herinneringen te delen. Niet alleen in Brabant natuurlijk. Verschillende provincies gingen ons voor, en wellicht volgen anderen. Steeds weer blijkt dat er nog onontdekte films te vinden zijn. Trouwens: niet alleen de dorpsfilms van Adolfs zijn een dankbaar onderwerp om als archief in te duiken. Die van de Firma Ring Film uit de jaren 60 bijvoorbeeld, zijn voor Beeld & Geluid een hit op YouTube.
Tijd is rijp
Ook andere archieven – naast de al genoemde Groninger Archieven en het Gelders Archief – trokken afgelopen jaar de aandacht van de media met hun dorpsfilms. Voor een archivaris is dit opvallend, omdat dit type films voor ons doodnormaal lijkt. En toch blijken journalisten wel degelijk zeer geïnteresseerd als ergens zo’n film ontdekt wordt. Zo maakte RTV Drenthe en reportage over de ‘vergeten’ dorpsfilm van Roswinkel. Jarenlang was het bestaan van de film een groot geheim, alleen bekend bij de lokale muziekvereniging. Nu iedereen die de film kende en eraan meewerkte langzaam maar zeker komt te overlijden, geeft deze dat geheim prijs aan het Drents Archief en schenken vooruitziende leden de film nu toch aan het filmarchief.
Dat is overigens iets wat we ook bij onze speurtocht naar de Brabantse dorpsfilms ervaren: de tijd is rijp voor het overdragen van de films. Niet alleen omdat ze dreigen te vergaan na al die jaren op hete zolders en in vochtige kelders, maar vooral omdat de hoofdrolspelers van toen ouder worden en inzien dat hun dorpsfilm alleen zijn waarde behoudt als de verhalen erover nu worden opgetekend, en de 8mm-film zelf wordt gedigitaliseerd en duurzaam wordt bewaard. Hier ligt dus een taak voor ons als archieven om op deze behoefte in te spelen.
Nieuw onderzoek?
Lees ook zeker het artikel Heel Nederland op Film van Eddy Appels voor meer achtergrondinformatie over Adolfs zelf en zijn dorpsfilms. Dat is overigens uit 2003, dus nieuw onderzoek is wenselijk. En mogelijk. Zeker nu verschillende archieven nog onbekende, verdwenen en dus zelfs geheime dorpsfilms aan de vergetelheid onttrekken.
